Pewien biskup miał powiedzieć: „Prawosławni czczą Pismo święte. O tak, czczą! Pięknie je oprawiają, upiększają, uroczyście wnoszą i okadzają, ale… nie czytają. Protestanci za to nie szanują Pisma świętego. Kładą je byle gdzie, noszą pod pachą czy w torbie, marzą flamastrami, ale… czytają. Natomiast katolicy – ani nie szanują, ani nie czytają”.
Przykro tego słuchać, oczywiście. Natomiast niech te słowa posłużą za motywującą krytykę. Wielebny hierarcha ograniczył się w swoich obserwacjach do chrześcijan. Ciekawe jest natomiast, jakie podejście do Biblii mają Żydzi. Będąc bowiem „narodem księgi” wydaje się, że księgę tę „i szanują i czytają”.
Chciałbym szczególnie zwrócić uwagę na miejsce przechowywania Tory. Od razu chcę zaznaczyć, że nie jestem specjalistą od judaizmu, więc w moim tekście mogą być nieścisłości i mylne informacje. Mam nadzieję, że tak nie będzie. Analiza synagogalnego „Tabernakulum słowa” wydaje mi się po prostu ciekawa z chrześcijańskiego i biblijnego punktu widzenia.
Na wschodniej ścianie synagogi, wyznaczającej szczególnie w krajach kultury zachodniej kierunek modlitwy „ku Jerozolimie” znajduje się „Aron ha-kodesz”, czyli „święta arka” - miejsce, gdzie przechowywane są zwoje Tory. Ma ona formę bogato zdobionej szafy (zob fot. 1). Zazwyczaj znajduje się na niej napis, uświadamiający modlącemu się człowiekowi znaczenie miejsca, w którym się znajduje. Jedno z bardziej rozprzestrzenionych zdań pochodzi z Talmudu i brzmi: „Bądź świadom przed kim stoisz”. Ale możliwe są też cytaty z Pisma Świętego. Na przykład Ps 19, 9: „Prawo (Tora) Jahwe jest doskonałe”, czy też, tak jak zdjęciu, Aron ha-kodesz z synagogi na krakowskim Kazimierzy: „Stawiam sobie zawsze Jahwe przed oczy” (Ps 16, 11).
Fot. 1
Za: http://blog.globtroter-krakow.com/2014/06/06/kazimierz-jewish-quarter/tempel-synagoga-aron-hakodesz/
Wnętrze Świętej Arki zakryte jest kotarą o nazwie „parochet” i przypomina ona kotarę, którą przesłonięte było święte świętych w świątyni jerozolimskiej (zob fot. 2). Kotara jest najczęściej bogato wyszywana i posiada również cytaty z Pisma Świętego. Trudno jest mi wejść w duchowość judaizmu, ale wyobrażam sobie, że jeżeli na parochecie wyszyte są kolumny i tekst „Już stoją nasze stopy w Twoich bramach, Jeruzalem", to wprowadza on modlącego się człowieka w nastrój pielgrzyma, który przychodzi do miasta świętego, siedziby Boga, skąd wyjść ma Prawo i dokąd szeroką rzeką przybędą ludzie ze wszystkich narodów (Iz 2, 1-5).
Fot. 2
Za: http://www.stam.net/torah-ark-curtains.aspx
Mnie osobiście spodobał się parochet z drzewem życia (zob fot. 3). Wydaje mi się, że mogą tu być wpływy kabalistyczne, bo właśnie w kabale temat drzewa życia jest jakby strukturą nauczania. Nie starając się nawet wchodzić w te skomplikowane treści, ograniczę się jedynie do podstawowego, biblijnego znaczenia. Cytat na kotarze z drzewem życia pochodzi z księgi Przysłów 3, 18: „Drzewem żywota jest tym, którzy się jej chwycili” (czyli Mądrości; cytat wg Wulgaty). Mądrość pochodzi od rozmyślania nad słowem Bożym. Ps 1, 2-3 mówi, że człowiek, który rozmyśla nad Prawem Jahwe dniem i nocą jest jak „drzewo zasadzone nad płynącą wodą”.
Fot. 3
Za: http://www.stam.net/torah-ark-curtains.aspx
Za kotarą znajdują się zwoje Pisma świętego. Piękne jest to zbliżanie się do nich. Jeszcze nie dotknęliśmy ich, jeszcze nie rozwinęliśmy, a już tyle bogatych cytatów Biblii powiedziało nam, czym one są.
W Aron ha-kodesz nie jest przechowywane całe Pismo święte, ale jedynie Tora, czyli Pięcioksiąg Mojżesza. Zapisana ona jest na przygotowanym w koszerny sposób pergaminie, czyli skórze, a piszący kopista przed przystąpieniem do swojego zadania przechodzi rytualne oczyszczenie i modli się. Drewniane pałki, na które nawinięte są zwoje nazywane są „drzewami życia”, w duchu cytowanego już tekstu Prz 3, 18. (zob fot. 4)
Fot. 4
Gdy otwiera się Aron ha-kodesz, zgromadzenie wstaje. Gdyby ktoś upuścił zwoje na ziemię, powinien pościć. Czytanego tekstu nie wolno pokazywać palcem. Do tego celu służy specjalna, srebrna pałeczka z końcówką w formie… dłoni z palcem wskazującym. Świętości Tory strzeże również „sukienka”, czyli ozdobny pokrowiec z drogocennej tkaniny. Nie wolno bowiem dotykać świętych zwojów palcami. Wielka godność Tory podkreślona jest też królewską koroną, która pojawia się w różnych miejscach, jako wysoce symboliczny ornament.
To tylko niektóre elementy bogatego w znaczenia sposobu przechowywania Pisma Świętego. Ale mogą one dać nam wstępny obraz tego, że w judaizmie Pismo Święte jest „i czytane i szanowane”.
Dariusz Pielak SVD, Rosja